Wiele osób, które decydują się szukać profesjonalnej pomocy w zakresie zdrowia psychicznego nie wie, do kogo należy się udać. Problemem jest wybór między psychologiem, psychiatrą, a psychoterapeutą. Dylemat tutaj wynika z nieznajomości poszczególnych zawodów. Z myślą o osobach, które poszukują wsparcia, ale nie wiedzą, do kogo należy się zwrócić przedstawiamy dokładny przewodnik.
Kim jest psycholog i czym się zajmuje?
Psycholog to osoba, która jest absolwentem 5-letnich studiów magisterskich na wydziale psychologii. Psycholog jest specjalistą posiadającym szeroką wiedzę opisującą procesy psychiczne zachodzące u człowieka. Właśnie ta wiedza sprawia, że psycholodzy potrafią wyjaśniać interakcje człowieka z otoczeniem społecznym poprzez:
- analizę osobowości, motywów,
- mechanizmów psychologicznych lub nawykowo podejmowanych stylów radzenie sobie z różnymi sytuacjami.
Psycholog zajmuje się udzielaniem wsparcia i pomaganiem w trakcie różnych kryzysów psychicznych. Zajmuje się również poradnictwem lub terapią. Niekiedy może też zajmować się diagnozowaniem, wykorzystując przy tym specjalistyczne testy kwestionariuszowe.
Warto podkreślić, że psycholog nie jest lekarzem, nie zajmuje się stosowaniem leków psychotropowych ani przepisywaniem recept. Psycholog nie będzie mógł wypisać zaświadczenia do ZUS, ponieważ tym zajmuje się lekarz.
Psycholog nie będzie się wypowiadał, czy dana osoba ma się rozwieść czy pozostać nadal w swoim związku, ponieważ nie jest to zgodne z etyką i może rodzić ryzyko nieumyślnego zaszkodzenia osobie szukającej porady. Do psychologa nie jest potrzebna żadne skierowanie. Obecnie takie dokumenty w formie papierowej lub elektronicznej mogą być wymagane, gdy poszukujemy pomocy u lekarzy specjalistów zatrudnionych w publicznej służbie zdrowia.
Korzystanie z pomocy psychiatry w prywatnych placówkach nie wymaga recepty.
Lepsza rozmowa z przyjaciółką niż z psychologiem?
Bliski kontakt z przyjacielem lub przyjaciółką, których dażymy zaufaniem i wieloletnią przyjaźnią, tworzy często nieocenione, ogromne wsparcie i pozwala poradzić sobie z wieloma problemami. Z drugiej strony świat dostarcza nam tylu różnych problemów, z których część może być bardzo złożona i zawiła — mogę one przekraczać możliwości kompetencji zwykłego człowieka.
Doświadczane w rodzinie cierpienie wynikające z nadużywania alkoholu lub narkotyków przez jednego z członków tej rodziny, długotrwała sytuacja psychicznego naruszania i pomniejszania w pracy to tylko niektóre przykłady problemów, w których kompetencje psychologa mogą być bardzo potrzebne. Jego wiedza i doświadczenie, umiejętność wnikliwego i empatycznego zrozumienia wypowiadanych przez pacjenta problemów, orientacja w zakresie różnych sposobów postępowania, kompetencje diagnostyczne lub umiejętności postępowania w zakresie kryzysów psychicznych mogą być nieocenione.
Oczywiście w kontakcie z przyjaciółką lub przyjacielem można się wygadać, zrzucić z siebie ciężar doświadczanych problemów, co może zapewnić przejściową ulgę. Jednak samo zrzucenie ciężaru problemów nie rozwiązuje, ponieważ pozostają one nadal. Ponadto mówienie o swoich trudnościach przyjacielowi lub przyjaciółce często niestety wiąże się z uzyskiwaniem prostych, sztampowych rad i wskazówek, które potem okazują się powierzchowne i stają się źródłem niezrozumienia dla specyfiki problemów tej konkretnej osoby.
Kim jest psychiatra i czym się zajmuje?
Psychiatra to lekarz. Tak jak każda osoba wykonująca ten zawód, jest absolwentem studiów na wydziale medycznym, gdzie uzyskał tytuł lekarza medycyny oraz prawo wykonywania zawodu lekarza.
W toku dalszego doskonalenia zawodowego podejmuje pięcioletnie szkolenie specjalizacyjne w zakresie psychiatrii, które kończy się stosownym egzaminem i uzyskaniem tytułu lekarza specjalisty psychiatry. Psychiatra zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem zaburzeń psychicznych stosując oparte na dowodach postępowanie lecznicze.
Przychodząc na wizytę do psychiatry pacjenci często nie wiedzą, jak mają mówić o swoim problemie. U wielu osób na początku wizyty pojawia się zdanie: „… Nie wiem, od czego mam zacząć… „. W takiej sytuacji najprościej jest zacząć od tego, co się dzieje teraz z psychicznym samopoczuciem.
Pierwszorazowa konsultacja zwykle zaczyna się od zawarcia życzliwego, empatycznego kontaktu, aby pacjent mógł poczuć się bezpiecznie w mówieniu o swoich dolegliwościach psychicznych; aby mógł czuć się uważnie wysłuchany i potraktowany z wrażliwością i szacunkiem przez lekarza.
- W dalszym przebiegu w dużym uproszczeniu pierwsza część pierwszorazowej konsultacji psychiatrycznej tworzy postępowanie diagnostyczne. Psychiatra pytając o różne informacje przeprowadza diagnostykę i różnicowanie dolegliwości i zaburzeń psychicznych.
- W drugiej części konsultacji z reguły lekarz ustala wstępne rozpoznanie i proponuje określone leczenie. Im bardziej wnikliwy i doświadczony psychiatra, tym więcej uwagi poświęca na zapewnienie życzliwej i przyjaznej atmosfery oraz na przeprowadzenie uważnej diagnostyki. W tym celu lekarz psychiatra pyta o różnego rodzaju dolegliwości psychiczne: dolegliwości lękowe, stany przygnębienia, kłopoty z energią i mobilizacją do działania, kłopoty ze snem.
Psychiatrę mogą jednak interesować również wszelkie informacje dotyczące:
- zdrowia fizycznego,
- chorób somatycznych,
- przyjmowanych leków,
- sytuacji zawodowej,
- sytuacji życiowej,
- funkcjonowanie tej osoby w systemie rodzinnym.
Te informacje są konieczne dla ustalenia wpływu różnego typu czynników somatycznych, psychologicznych, rodzinnych na powstawanie rozmaitych dolegliwości psychicznych. Diagnozując zespół ADHD psychiatra może szczegółowo pytać różne aspekty funkcjonowania tej osoby w okresie dzieciństwa i dorastania. W psychiatrii w celu ustalenia możliwie najskuteczniejszego postępowania leczniczego często niezwykle ważne jest ustalenie związków pomiędzy sferą fizyczną i dolegliwościami psychicznymi.
Na podstawie przeprowadzonego badania psychiatrycznego, obejmującego niekiedy również badanie stanu fizycznego pacjenta, lekarz formułuje wstępną diagnozę oraz proponuje określone, najbardziej dopasowane do potrzeb pacjenta leczenie. Często psychiatra po rozpoznaniu depresji lub zaburzeń lękowych zaleca leczenie farmakologiczne – różnego typu leki, które mogą wywierać działanie przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, stabilizujące nastrój. Psychiatra wyjaśnia, na czym polega diagnoza, tłumaczy sens zasadność stosowania proponowanych leków, przypisuje recepty oraz formułuje określone zalecenia.
Oczywiście w zaleceniach mogą być zaproponowane różnego typu postępowania lecznicze. Może się zdarzyć, że psychiatra uzna za niewskazane postępowanie farmakologiczne i w swoich zaleceniach będzie skupiał się na innych formach pomocy – psychoterapia indywidualna, psychoterapia grupowa, konsultacje lub terapia par, aktywność ruchowa, zapisanie się na zajęcia artystyczne.
Psychiatra może uznać za najważniejsze postępowanie psychoterapeutyczne i będzie sugerował skontaktowanie się z psychologiem lub psychoterapeutą.
Pomimo że psychiatra zajmuje się jako specjalista leczeniem dolegliwości psychicznych, mając dostęp do odpowiednich danych z wywiadu oraz do dokumentacji medycznej pacjenta może przepisywać również leki z innych grup niż tylko psychotropowe.
Czym nie zajmuje się psychiatra?
Psychiatra z reguły nie zajmuje się leczeniem psychoterapeutycznym ani diagnozowaniem osobowości lub mechanizmów psychologicznych. W związku z tym opisywanie swojej osobowości lub swoich psychologicznych mechanizmów reagowania w trakcie wizyty psychiatrycznej jest mało zasadne, ponieważ psychiatra nic z tym raczej nie zrobi.
Znacząca część psychiatrów nie łączy funkcji psychiatry z wykonywaniem psychoterapii. Nawet jeśli psychiatra jest również certyfikowanym psychoterapeutą, często te dwie role są bardzo wyraźnie rozdzielane. Oznacza to, że w trakcie konsultacji psychiatrycznej psychiatra jest w roli lekarza. Z tym samym pacjentem nie podejmuje już wtedy procesu psychoterapeutycznego. Psychoterapeuta będący psychiatrą nie przeprowadza w trakcie psychoterapii żadnego postępowania psychiatrycznego, nie przepisuje recept.
Jak przygotować się do konsultacji psychiatrycznej?
Warto pamiętać, że psychiatra jest lekarzem specjalistą, którego zadaniem jest przeprowadzenie diagnostyki i różnicowania różnego typu zaburzeń psychicznych. Dlatego już na pierwszej konsultacji psychiatra będzie mógł poprosić o różnego typu wyniki badań lub dokumentację medyczną z wcześniejszych epizodów leczniczych – karty informacyjne z leczenie szpitalnego na przykład w oddziałach psychiatrycznych, kardiologicznych lub chirurgicznych, opinie i wyniki badań psychologicznych, zaświadczenie wydane przez innych specjalistów.
Warto jest mieć zanotowane nazwy i dawki przyjmowanych wszystkich leków. Są to istotne informacje, ponieważ psychiatra zalecając stosowanie określonych leków psychotropowych będzie sprawdzał potencjalne interakcje z innymi lekami.
Kim jest psychoterapeuta i czym się zajmuje?
Psychoterapeuta jest osobą, która ukończyła studia magisterskie i jest w trakcie całościowego 4-5 letniego, podyplomowego szkolenia psychoterapeutycznego. Może być osobą, która ukończyła już to szkolenie, zdała stosowny egzamin i legitymuje się stosownym certyfikatem psychoterapeuty.
Psychoterapeuta jest profesjonalistą zajmującym się stosowaniem metod psychoterapeutycznych w celu głębszego zrozumienia cierpienia lub dyskomfortu pacjenta oraz doprowadzenia do stanu, w której ta osoba odczuje wyraźną, odczuwalną ulgę pozwalającą na poprawę funkcjonowania psychicznego i zawodowego.
Psychoterapia jest niezwykle dynamicznie rozwijającą się, opartą na dowodach dziedziną leczenia, w której zwłaszcza w ostatnim dekadzie ma miejsce coraz ściślejsze wykorzystywanie najnowszych zdobyczy nauki w zakresie neurobiologii i biologicznych aspektów funkcjonowania mózgu oraz rzeczywistości emocjonalnej człowieka do budowania efektywnych narzędzi opartych na wiedzy psychologicznej. Profesjonalne i mądre wykorzystanie psychoterapii może sprawić, że zgłaszanie się do lekarza psychiatry i użycie leków psychotropowych może nie być potrzebne.
Psychoterapeuci mogą pracować w różnego typu podejściach psychoterapeutycznych:
- psychoanaliza,
- psychoterapia psychodynamiczna,
- psychoterapia poznawczo-behawioralna,
- terapia systemowa,
- psychoterapia humanistyczno-doświadczeniowa,
- psychoterapia integracyjna łącząca różnego typu nurty i podejścia w zależności od danych potrzeb pacjenta.
Uzyskanie oczekiwanej przez klienta zmiany w toku psychoterapii wymaga przede wszystkim stworzenia bezpiecznej, przyjaznej i życzliwej relacji z terapeutą, w której pacjent będzie czuł płonąca terapeuty zrozumienie oraz wzajemnie zaufanie. Tworzy to fundament, na płaszczyźnie którego wspólnie z terapeutą wypracowują głębsze poznanie źródła dyskomfortu i cierpienia emocjonalnego pacjenta.
Na kolejnych sesjach psychoterapeutycznych pacjent stopniowo uczy się rozpoznawać naturę przeżywanego przez siebie lęku lub napięcia, zaczyna różnicować doświadczane przez siebie emocje, nadawać im ważne dla siebie znaczenia, a płynące potem z nich refleksje pozwalają wypracować unikalne dla siebie, najbardziej właściwe reagowanie pozwalające pozbyć się tego dyskomfortu. Efektem tego jest poprawa samooceny, wzrost poczucia sprawczości, poprawa nastroju, lepsze radzenie sobie ze stresem, lepsze radzenie sobie w relacjach z ludźmi – zarówno w relacjach rodzinnych jak i zawodowych.
Tego typu zmiany nie mogą następować szybko. Zmiana w psychoterapii może mieć miejsce po 6-12 miesiącach regularnych cotygodniowych spotkań, niekiedy dłużej, zwłaszcza w terapii psychoanalitycznej i psychodynamicznej.
Jak rozpoznać dobrego psychoterapeutę?
Osoby często zadają to pytanie mając bardzo duże trudności z wyborem niezliczonych ofert ze strony różnych psychoterapeutów i ośrodków psychoterapeutycznych. Wychodząc naprzeciw takim pytaniom można przyjąć, że najważniejszymi kryteriami wyboru psychoterapeuty są dwa aspekty.
Pierwszy i chyba najważniejszy dotyczy kontaktu klienta z terapeutą. Fundamentem jest, aby klient mógł czuć się głębiej wysłuchany, zrozumiany i życzliwie przyjęty przez terapeutę już od pierwszej sesji. Z reguły jest to podstawa i najważniejszy warunek udanej psychoterapii.
Drugi aspekt dotyczy subiektywnego poczucia pacjenta, że każda sesja psychoterapeutyczna przesuwa go o symboliczny jeden milimetr do przodu w kierunku uzyskania ulgi i poprawy jego samopoczucia. Jeśli uczestnictwo w kolejnych sesjach psychoterapeutycznych łączy się z tym, że w samopoczuciu i w życiu pacjenta nic się nie zmienia, być może warto rozważyć omówienie tego z terapeutą i jeżeli nadal nic się nie zmieni – ewentualną zmianę psychoterapii.
Czym się nie zajmuje psychoterapeuta?
Psychoterapeuta nie zajmuje się diagnozowaniem zaburzeń psychicznych, przepisywaniem recept na leki psychotropowe. Psychoterapeuta nie wypisuje zwolnień lekarskich. Nie może zapewnić poprawy sytuacji życiowej, finansowej lub usunięcia problemów życiowych, z którymi zmaga się pacjent. Psychoterapeuta nie udziela rad i wskazówek ani prostych recept, jak postępować w skomplikowanych okolicznościach życiowych. Celem psychoterapeuty jest bowiem doprowadzenie do stanu, w którym klient z uważnym towarzyszeniem terapeuty będzie potrafił lepiej regulować swoje stany emocjonalne, sprawniej przetwarzać emocje, które budują stres. Nawet jeśli osoba korzystająca z psychoterapii usłyszy kilka wskazówek użytecznych dla tej osoby w trakcie procesu psychoterapeutycznego, mogą one mieć tylko doraźną i przemijającą przydatność. Psychoterapia jest naprawdę silnym i głębokim sposobem oddziaływania, której celem jest wypracowanie trwałych zmian, które będą umożliwiały pacjentowi lepsze radzenie sobie z różnymi sytuacjami problemami przez następne lata. Dotyczy to sytuacji, w których nie będzie już psychoterapeuty, a pacjent będzie zdany sam na siebie i od niego samego będzie zależało, w jakim stopniu będzie potrafił być sprawczy i efektywny w radzeniu sobie ze stresem.
Kiedy może być potrzebne podjęcie psychoterapii?
Osoba, która rozważa rozpoczęcie psychoterapii z reguły odczuwa jakiś rodzaj cierpienia lub bólu emocjonalnego, z którym nie może sobie sama poradzić. Może to dotyczyć dyskomfortu psychicznego w postaci dolegliwości lękowych, depresyjnych, bezradność w zakresie poradzenia sobie z nadużywaniem alkoholu, negatywnym postrzeganiem siebie lub niskiej samooceny. Może to również dotyczyć utraty bliskiej osoby, utraty związku lub aktualnego poczucia bezpieczeństwa w wyniku załamania się sytuacji życiowej. Powodem podjęcia psychoterapii mogą być trudności w relacjach rodzinnych lub w relacjach zawodowych lub wiele innych przyczyn. Istotne jest, aby ta osoba miała własną wewnętrzną motywację do poradzenia sobie z trudnościami. Wyłączna presja ze strony otoczenia – jak na przykład w przypadku nadużywania alkoholu przez jednego z członków rodziny-wywołuje często motywację zewnętrzną niewystarczającą do skutecznej psychoterapii. Osoba zgłaszająca się do podjęcia psychoterapii pod presją otoczenia zgadza się na 1-2 spotkania, po który kontakt z tą osobą ulega najczęściej zerwaniu.
Dlaczego uczestnictwo w spotkaniach z psychoterapeutą może być lepsze od konsultacji z psychiatrą?
Psychologia i psychoterapia są obecnie jednymi z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin, gdzie postęp nauki, zdobycze różnych badań naukowych implikują ogromny postęp. Wiemy coraz więcej na temat wzajemnych interakcji pomiędzy życiem społecznym i środowiskiem, w którym żyje człowiek a jego samopoczuciem psychicznym. Psychologia coraz głębiej i coraz bardziej wielowarstwowo rozpoznaje te wzajemne zależności, co sprawia, że dysponuje coraz większą ilością narzędzi, aby uzyskiwać wpływ na poprawę psychicznego samopoczucia. Psychoterapia jest tego rodzaju postępowaniem leczniczym, które w znaczącym stopniu wpływa na przetwarzanie emocji na poziomie neurobiologicznym. Efektywne postępowanie psychoterapeutyczne, w którym pacjent w trakcie sesji nadaje nowe znaczenia swoim przeżyciom emocjonalnym odzwierciedla się w mózgu poprzez tworzenie się nowych połączeń synaptycznych pomiędzy neuronami w różnych strukturach mózgowych. To wszystko sprawia, że poprawa uzyskiwana w psychoterapii może mieć dużo głębszy poziom, być dużo trwalsza niż poprawa uzyskiwana w zakresie stosowanych leków przez psychiatrę.
W części dolegliwości psychicznych niekiedy bywa użyteczne łączenie psychoterapii z leczeniem psychiatrycznym. Może to mieć charakter wyłącznie przejściowy, gdzie pacjent doświadcza określonego kryzysu psychicznego wymagającego stosowania leków przeciwdepresyjnych przez określony, zaplanowany czas. Po zakończeniu farmakoterapii psychoterapia może być kontynuowana już jako jedyna forma leczenia ugruntowując głębiej poprawę uzyskaną poprzez leki.
Psycholog, psychiatra czy psychoterapeuta: u kogo szukać pomocy? (podsumowanie)
Mamy nadzieję, że udało nam się dokładnie wyjaśnić, jaka jest różnica między psychologiem, psychoterapeutą, a psychiatrą. Tym samym każda osoba wie, do którego specjalisty zgłosić się ze swoimi problemami.
Jeśli nie mają Państwo pewności, jakiego specjalistę wybrać, najlepszym wyborem jest umówienie wizyty u psychologa — taka osoba dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu będzie w stanie zrozumieć Państwa potrzeby i wspólnie ustalić dalszy plan postępowania. Wizytę u psychologwa mogą Państwo umówić za pośrednictwem formularza kontaktowego lub numeru telefonu na naszej stronie internetowej.
Psychiatra, psychoterapeuta
