Autyzm a relacje społeczne - jak funkcjonować w neurotypowym otoczeniu?

Zgodnie z obowiązującymi klasyfikacjami Spektrum autyzmu to rodzaj zaburzenia, które w znaczny sposób wpływa na relacje jednostki z otoczeniem. Mówimy tu zarówno o relacjach z rodziną i znajomymi, a także osobami obcymi. W tym artykule przedstawiamy wskazówki, które ułatwią osobom z ASD budować relacje z innymi.

Ustal termin sesji w Ośrodku IN-MED

Samoakceptacja – punkt wyjścia do poszukiwania akceptacji u innych

Kluczowym i absolutnie nadrzędnym warunkiem do poprawy relacji z innymi jest praca nad relacją z samym sobą. To fundamentalne, aby zrozumieć i wewnętrznie zaakceptować, że mózg osoby w spektrum autyzmu działa specyficznie – nie gorzej, po prostu inaczej niż neurotypowy. Uświadomienie sobie, że trudności w odczytywaniu sygnałów społecznych nie są niczyją „winą”, ani “złą wolą”, a po prostu cechą wynikającą z odmiennego „okablowania” mózgu, przynosi ogromną ulgę.

Diagnoza i jej akceptacja kończą okres wzajemnego obwiniania i otwierają drogę do autentycznego zrozumienia siebie. Można więc powiedzieć, że jest to pierwszy krok, by przestać walczyć ze swoją naturą, a zacząć uczyć się, jak z nią świadomie i skutecznie funkcjonować w neuroróżnorodnym świecie, skrojonym na miarę osób o neurotypowych cechach funkcjonowania.

Problem podwójnej empatii – ważna teoria wyjaśniająca trudności komunikacyjne osób w spektrum

Przez lata zakładano, że trudności komunikacyjne leżą wyłącznie po stronie osoby autystycznej. Teoria „problemu podwójnej empatii” (ang. double empathy problem) znacznie zmieniła to myślenie. Zakłada ona, że problemy w komunikacji między osobą w spektrum a osobą neurotypową są dwukierunkowe. Warto podkreślić, że ta koncepcja jest wiodącym trendem w świecie psychiatrii, jeżeli chodzi o postrzeganie stosunków osób autystycznych z neurotypowym otoczeniem.

Chcąc przedstawić mechanizm działania podwójnej empatii, należałoby powiedzieć, że osoba neurotypowa ma trudność ze zrozumieniem perspektywy i sposobu przetwarzania informacji osoby w spektrum, a osoba w spektrum ma trudność z intuicyjnym odczytaniem neurotypowych norm społecznych. W efekcie obie strony mają problem z empatycznym wejściem w świat drugiej osoby. Ta teoria jest niezwykle ważna, ponieważ zdejmuje ciężar winy z osoby autystycznej. Pokazuje, że nieporozumienia wynikają z fundamentalnej różnicy w „systemach operacyjnych”, a nie ze złej woli którejkolwiek ze stron.

Największe trudności osób autystycznych w relacjach z innymi

Trudności w relacjach wynikają z konkretnych cech funkcjonowania w spektrum. Zrozumienie ich jest niezbędne do znalezienia skutecznych strategii zaradczych.

Osoba autystyczna ma często ograniczoną zdolność do intuicyjnego odczytywania wyrazów twarzy, mowy ciała i tonu głosu. Prowadzi to do nieporozumień, ponieważ neurotypowa komunikacja w ogromnej mierze opiera się na tych właśnie subtelnych sygnałach.
Perspektywa spędzenia czasu w grupie, nawet z najbliższymi, może wywoływać lęk. Wynika to z ogromnego wysiłku poznawczego, jaki osoba w spektrum musi włożyć w analizowanie sytuacji, kontrolowanie swojego zachowania i próby dopasowania się.
Osoby w spektrum często preferują komunikację bezpośrednią, szczerą i pozbawioną ukrytych intencji. Z kolei styl neurotypowy obfituje w aluzje, metafory i niedopowiedzenia, co dla osoby autystycznej jest męczące i niezrozumiałe.
Aby uniknąć niezrozumienia lub krytyki, wiele osób w spektrum uczy się „maskować” swoje autystyczne cechy i naśladować zachowania neurotypowe. Jest to niezwykle wyczerpujące psychicznie i prowadzi do chronicznego zmęczenia i wypalenia.
Osoby autystyczne często czują się znacznie swobodniej w towarzystwie innych osób ze spektrum. Wynika to z faktu, że w takim gronie znika presja maskowania. Podobny styl komunikacji i rozumienia świata sprawia, że czują się akceptowane i wreszcie mogą być sobą.

Ustal termin sesji w Ośrodku IN-MED

Chęć bycia jak inni jest istotnym problemem osób w spektrum

Chęć funkcjonowania jak osoby neurotypowe jest często naturalną reakcją obronną na życie w świecie, który nie rozumie neuroróżnorodności. Od wczesnych lat osoba w spektrum otrzymuje komunikaty – wprost lub nie – że jej spontaniczne reakcje, sposób komunikacji czy zainteresowania są dziwne lub niewłaściwe. W efekcie rodzi się głębokie przekonanie, że aby zyskać akceptację, miłość czy nawet bezpieczeństwo, trzeba stać się kimś innym. To pragnienie nie wynika z braku własnej tożsamości, lecz z lęku przed odrzuceniem i chronicznego poczucia niedopasowania, które towarzyszy wielu osobom w spektrum na co dzień.

Ciągła próba naśladowania neurotypowych zachowań, znana jako maskowanie lub kamuflaż, wiąże się z olbrzymim kosztem psychicznym. To jak odgrywanie wyczerpującej, ciągle improwizowanej roli przez 24 godziny na dobę, co nieuchronnie prowadzi do wypalenia, stanów lękowych i depresji. Osoba w spektrum, koncentrując całą energię na byciu „jak inni”, traci kontakt z własnymi, autentycznymi potrzebami i emocjami. Długofalowo pogoń za neurotypowym ideałem nie tylko nie gwarantuje szczęścia, ale staje się prostą drogą do utraty poczucia własnej tożsamości i pogorszenia zdrowia psychicznego.

Podkreślmy to raz jeszcze — kluczem do udanego funkcjonowania w neurotypowym świecie jest akceptacja swojej neuroróżnorodności. Istotne jest, by dążyć do punktu, w którym zaczynamy postrzegać ASD jako zespół cech niebędących odstępstwem od normy, ale stanowiących urozmaicenie, bogactwo świata ludzkich temperamentów i osobowości.

Strategie poprawy relacji społecznych przez osoby autystyczne

Czas przejść do meritum — skupmy się na faktycznych metodach, które mogą być cennym drogowskazem dla osoby z ASD na temat funkcjonowania w świecie neurotypowym. Warto zdać sobie sprawę z faktu, że praca nad relacjami nie polega na „naprawianiu” autyzmu, ale na budowaniu mostów komunikacyjnych i dbaniu o własną energię psychiczną.

Chociaż doraźnie kamuflowanie swoich cech może wydawać się pomocne, w dłuższej perspektywie prowadzi do poważnych problemów psychicznych, takich jak stany lękowe, depresja czy wypalenie. Kluczem jest stopniowe odkrywanie i akceptowanie swojego autentycznego „ja” oraz uczenie się, jak komunikować swoje potrzeby wprost.
Zamiast zakładać, że inni się domyślą, mów wprost o swoich potrzebach, granicach i uczuciach. Używaj komunikatów takich jak: „Mów proszę prosto z mostu, ponieważ nie zawsze rozumiem aluzje”, „Potrzebuję teraz godziny w ciszy, aby naładować baterie. To nie ma nic wspólnego z Tobą”, „To miejsce jest dla mnie zbyt głośne, czuję się przeciążony/a”.
Traktuj swoją energię do interakcji społecznych jak baterię, która się wyczerpuje. Świadomie planuj spotkania, uwzględniając czas na regenerację w samotności. Wybieraj takie formy kontaktu, które są dla Ciebie mniej obciążające (np. spotkanie w cichym miejscu zamiast w hałaśliwej kawiarni).
Pielęgnuj kontakty z ludźmi, przy których nie musisz się maskować. Często są to inne osoby neuroróżnorodne. Twoje specjalne zainteresowania to supermoc, która może pomóc Ci znaleźć ludzi o podobnych pasjach na forach internetowych, w grupach tematycznych czy na konwentach.

Psychoterapia indywidualna może pomóc Ci lepiej zrozumieć siebie

Śmiało można postawić tezę, że w przypadku autyzmu terapia stanowi kluczowe narzędzie poprawy jakości codziennego życia. To właśnie podczas sesji w gabinecie terapeutycznym pacjent ma szansę, aby wypracować skuteczne strategie radzenia sobie ze stresem społecznym.

Z kolei terapia dla par, prowadzona przez specjalistę rozumiejącego neuroróżnorodność, jest nieocenionym wsparciem w budowaniu zrozumienia i bliskości w związku, w którym jedna z osób jest w spektrum. Doświadczony terapeuta lub psychiatra może stać się Twoim przewodnikiem w drodze do lepszego funkcjonowania w relacjach.