Przychodzi taki moment w roku, gdy dni sają się coraz krótsze, a za oknem szarówka zastępuje słońce. Wielu z nas odczuwa spadek nastroju. Czasem to zwykłe „jesienne przygnębienie”, ale dla niektórych osób jest to coś więcej – depresja sezonowa, która poważnie wpływa na codzienne funkcjonowanie. Choroba afektywna sezonowa (SAD – Seasonal Affective Disorder) dotyka znaczną część populacji, szczególnie w klimacie umiarkowanym.
Czym jest depresja sezonowa?
Depresja sezonowa to zaburzenie nastroju, które nawraca cyklicznie w określonych porach roku. W 2024 roku minęło 40 lat od pierwszego opisania tego schorzenia przez badaczy z National Institute of Mental Health w USA. Choć choroba afektywna sezonowa nie jest odrębną jednostką diagnostyczną, stanowi istotny „wyznacznik” dla nawracającej depresji i choroby afektywnej dwubiegunowej.
Sezonowe zaburzenie afektywne może dotyczyć nawet jednej piątej osób z zaburzeniami nastroju. Badania w populacji szwajcarskiej wykazały cykliczną depresję zimową u 3,44% chorych, podczas gdy sezonowość jesienno-zimowa dotyczyła 7,52% osób z depresją. To pokazuje skalę problemu – depresja sezonowa dotyka znacznie więcej ludzi, niż mogłoby się wydawać.
Depresja sezonowa – objawy, które warto rozpoznać
Objawy depresji sezonowej różnią się od typowej depresji i często przypominają tzw. depresję atypową. Najczęstsze objawy to:
- Nadmierna senność – chcesz spać więcej niż zwykle, a budzenie się rano staje się szczególnie trudne
- Głód węglowodanowy – organizm domaga się słodyczy i produktów węglowodanowych, co często prowadzi do wzrostu masy ciała
- Zmniejszenie energii – nawet proste czynności wymagają ogromnego wysiłku
- Obniżenie nastroju – utrata zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia)
- Spowolnienie psychoruchowe – myślisz i działasz wolniej niż zwykle
Charakterystyczne dla SAD jest to, że objawy pojawiają się w okresie jesienno-zimowym, gdy niedobór światła słonecznego jest najbardziej odczuwalny. Objawy występują regularnie przez co najmniej dwa kolejne lata, a objawy ustępują wraz z nadejściem wiosny i latem.
Wielu pacjentów z depresją sezonową zauważa także dobową zmianę nastroju – poprawa następuje w godzinach wieczornych. Niektóre osoby wykazują nadwrażliwość na światło, hałasy i zapachy, co dodatkowo utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Przyczyny depresji sezonowej – dlaczego to się dzieje?
Choć dokładne przyczyny nie są w pełni poznane, depresja sezonowa wynika z ekstremalnych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym związanych z sezonowymi zmianami długości dnia i nocy. Światło słoneczne działa jako najsilniejszy synchronizator naszego zegara biologicznego, wpływając na rytm dobowy.
Rola neuroprzekaźników
Niedobór światła słonecznego wpływa na poziom kluczowych neuroprzekaźników:
- Serotonina – ilość światła bezpośrednio wpływa na poziom serotoniny w mózgu. W okresie jesienno-zimowym, gdy mamy do czynienia z ograniczoną ilością światła dziennego, spada również poziom tego „hormonu szczęścia”.
- Melatonina – osoby z depresją sezonową mogą mieć zwiększone wydzielanie melatoniny w zimie, co prowadzi do nadmiernej senności.
- Dopamina i noradrenalina – aktywność enzymów niezbędnych do syntezy dopaminy jest istotnie niższa w okresie zimowym niż letnim, podobnie jak w przypadku noradrenaliny.
Interesujące jest to, że niektórzy badacze sugerują genetyczne podłoże SAD – twierdzą nawet, że może być ona dziedzictwem po Homo neanderthalensis, adaptacją do przetrwania w strefie klimatu umiarkowanego przy ograniczonej ilości światła słonecznego.
Kto jest najbardziej narażony?
Depresja sezonowa pojawia się częściej u:
- kobiet – stanowią nawet pięciokrotnie więcej chorych z cykliczną depresją zimową
- osób mieszkających w klimacie umiarkowanym – im większa szerokość geograficzna, tym większe ryzyko
- pacjentów z chorobą afektywną dwubiegunową – szczególnie typu II, u których początek choroby miał postać epizodu depresyjnego
Leczenie depresji sezonowej – skuteczne metody
Dobra wiadomość jest taka, że depresja sezonowa to poważne zaburzenie, ale skutecznie poddające się leczeniu. Istnieje kilka sprawdzonych metod leczenia depresji sezonowej.
Fototerapia – sztandarowa metoda leczenia
Leczenie depresji sezonowej jest najskuteczniejsze, gdy stosuje się fototerapię. Terapia światłem to leczenie białym światłem widzialnym o natężeniu 10 000 luksów. Skuteczność fototerapii w przypadku SAD wynosi 50-70%, co czyni ją równie efektywną jak leki przeciwdepresyjne.
Jak wygląda fototerapia w praktyce? Procedura polega na 30-minutowej ekspozycji na jasne światło z odpowiednich lamp we wczesnych godzinach rannych (6.00 – 9.00 rano), najpóźniej do godz. 9.00. Reakcja na terapię pojawia się często już po 2-4 dniach – znacznie szybciej niż w przypadku farmakoterapii. Szczegóły fototerapii należy uzgodnić z lekarzem psychiatrą.
Światło działa przez układ wzrokowy (nie przez skórę – lampy terapeutyczne nie emitują światła UV), wpływając na zegar biologiczny i przyspieszając fazę rytmu dobowego. To pomaga złagodzić objawy charakterystyczne dla SAD.
Psychoterapia – trwałe efekty
Nie należy zapominać, że w przypadku każdego typu depresji istotną metodą leczenia jest psychoterapia. Liczne przeglądy i meta-analizy potwierdzają, że różne formy psychoterapii przynoszą istotną poprawę objawów depresji, zmniejszają cierpienie oraz wpływają pozytywnie na funkcjonowanie społeczne i samoocenę pacjentów. Co istotne, efekty te utrzymują się także po zakończeniu terapii dzięki nabyciu nowych umiejętności radzenia sobie z trudnościami.
Farmakoterapia
Leki przeciwdepresyjne, szczególnie te wpływające na wychwytu zwrotnego serotoniny, mogą być stosowane w leczeniu i profilaktyce. Najwięcej danych wskazuje na skuteczność bupropionu – leku działającego m.in. na zwrotny wychwyt noradrenaliny i dopaminy.
Warto wiedzieć, że osoby przyjmujące leki mogą łączyć farmakoterapię z fototerapią – te metody działają synergistycznie. Wyjątkiem są środki uczulające na światło (np. dziurawiec).
Co możesz zrobić sam, by pomóc sobie?
Oprócz profesjonalnego leczenia pod okiem psychiatry, istnieją alternatywne metody wspomagające, które mogą nasilać poprawę lub łagodzić objawy:
- Ekspozycja na światło słoneczne – staraj się przebywać na zewnątrz, szczególnie w godzinach przedpołudniowych, nawet gdy jest pochmurno.
- Regularna aktywność fizyczna – ruch zwiększa produkcję serotoniny i pomaga regulować rytm dobowy.
- Architektura wnętrz – zmień pozycję biurka czy łóżka, by maksymalnie wykorzystać światło dzienne wpadające przez okna.
Należy pamiętać, że nie ma przekonujących dowodów na skuteczność suplementacji witaminą D czy melatoniną w zapobieganiu depresji zimowej, choć witamina D z pewnością wspiera ogólny stan zdrowia — tym samym pozytywnie wpływa na nasz ogólny dobrostan.
Czy można wygrać z SAD raz na zawsze?
Depresja sezonowa jest zaburzeniem nawracającym – ma tendencję do powracania cyklicznie. Jednak to nie oznacza, że jesteś skazany na coroczne cierpienie. Istnieją skuteczne sposoby leczenia profilaktycznego.
Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń depresyjnych, kluczowe jest wczesne rozpoznanie i podjęcie działań. Niektórzy pacjenci osiągają całkowitą remisję po jednym kursie fototerapii i utrzymują ją przez cały sezon. Inni potrzebują kontynuacji leczenia przez cały okres zimowy.
Badania dotyczące efektywności psychoterapii indywidualnej wykazały, że może zapobiegać nawrotom w kolejnych sezonach – jej efekty utrzymują się nawet po zakończeniu terapii. To daje realną nadzieję na długotrwałą poprawę jakości życia pacjenta.
Kiedy szukać pomocy?
Jeśli objawy choroby pojawiają się regularnie w okresie jesienno-zimowym i znacząco wpływają na twoje życie zawodowe czy osobiste, warto skonsultować się z psychiatrą. Depresja sezonowa to zaburzenie nastroju wymagające profesjonalnej diagnostyki i leczenia.
Pamiętaj: jesienny smutek może być czymś więcej niż chwilowym przygnębieniem. Depresja sezonowa jest realnym zaburzeniem afektywnym, ale skutecznie poddaje się leczeniu. Nie pozwól, by krótsze dni odbierały ci radość życia.
W poradni IN-MED w Warszawie specjalizujemy się w leczeniu zaburzeń psychicznych, w tym depresji sezonowej. Oferujemy kompleksową diagnostykę, dostęp do fototerapii oraz wsparcie psychoterapeutyczne dostosowane do indywidualnych potrzeb. Nie musisz czekać do wiosny i lata – pomoc jest dostępna już teraz.
Psychiatra, psychoterapeuta
Jak dostać się do naszego Ośrodka?
Jeśli interesuje Cię nasza oferta lecznicza i diagnostyczna, zapraszamy do naszego Ośrodka IN-MED, jesteśmy na Bemowie, ulica Pełczyńskiego 5 lok 78 w Warszawie.